Hermes Trismegistos

TOTH – to egipski Bóg wiedzy, muzyki, magii, medycyny, astronomii, geometrii, sztuki i pisma, historyk, pisarz i sędzia. Jego kapłani głosili, że był demiurgiem, który stworzył wszystko z dźwięku. Mówiło się, że Toth napisał księgi, w których zawarł wiedzę o magii i inwokacji, a potem ukrył je w krypcie. Słowa mocy i rytuały pochodziły od niego , panującego nad pismem i magią.

Według niektórych wersji Thot był synem Izydy i Ozyrysa- a owo boskie pochodzenie stawiało go na równi z egipskimi faraonami, którzy uznawali się za istoty ludzkie, ale poczęte przez Bogów.

Toth, to istota z ciałem człowieka i głową Ibisa. W ręce trzyma piórko z trzciny i paletę z atramentem używanym do pisania na pergaminie. Jego dwoma innymi symbolami są Księżyc i pawian.

Toth był wynalazcą pisma, służył jako sekretarz podczas zgromadzeń bogów. Jest złączony z miastem Hermopolis, o którym znowu bardzo mało wiadomo, oraz z podziemnymi jego rejonami… Jego świętą liczbą była trójka, a świętym metalem srebro.

Figurki terakotowe z okresu aleksandryjskiego ukazują egipskie bóstwa pląsające w greckich bogach…

To właśnie eklektyczny duch religijnych kombinacji doprowadził do połączenia greckiego Hermesa z egipskim bogiem Totem o głowie Ibisa, sekretarzem bogów, który rządził dwiema najpotężniejszymi i najbardziej tajemniczymi technikami Egiptu: magią i hieroglifami. Z tego skrzyżowania powstał Hermes Trismegistos. 

W przeciwieństwie do Tota i Hermesa  Trismegistos nie był uważany za Boga, lecz za istotę ludzką, wielkiego mędrca, który żył w złotym zaraniu dziejów. Trismegistos nie tylko posiadł  świętą wiedzę, ale był także bohaterem kultury, rodzajem egipskiego Prometeusza.

...

Utożsamiany z greckim Bogiem Hermesem, miał przekazać ludzkości w darze pismo i stworzyć fundamentalne dzieło, legendarną, najstarszą ze wszystkich księgę, zawierającą niesłychaną wiedzę dającą dostęp do niebywałych możliwości.

Oba Bóstwa- Hermes- Merkury i Thot ofiarowały ludzkości sztukę, wiedzę, pismo, astronomię oraz również alchemię.

…

W wiekach przed narodzeniem Chrystusa, wyobraźnia religijna świata hellenistycznego skrzyżowała Hermesa z egipskim bogiem pisarzy Totem, aby stworzyć jedną z wielkich gwiazd wiedzy ezoterycznej czyli Hermesa Trismegistosa.

Choć "trzykroć wielki" Hermes był postacią całkowicie sfabrykowaną, to aż do Wieku Rozumu uważano go za postać historyczną…

…

U Homera Hermes jest postacią wielozadaniową. Przelatuje przez Iliadę jako wysłannik i złodziej, w Odysei staje się przewodnikiem dusz oraz szamanem- uzdrowicielem, leczącym Odyseusza z działania czarodziejskiej trucizny Kirke. Bóg ten jednak nie wkracza na środek sceny aż do czasu pseudo homeryckiego Hymnu do Hermesa, napisanego około VI w. p.n.e. Poemat zaczyna się od tego, że nimfa Maja, niedawna ukochana Zeusa, rodzi niesforne dziecko. Wyskoczywszy natychmiast z łóżeczka, malutki Hermes spieszy w świat, gdzie natrafia przypadkiem na żółwia. Zabija zwierzę, zabiera jego skorupę i buduje z niej lirę, stając się "pierwszym, który tworzył pieśni".

…

Najwyższym symbolem wielkiego obszaru możliwości i innowacji wykorzystywanych przez Hermesa,  jest skrzyżowanie dróg . Skrzyżowania są obszarami wyjątkowo obłożonymi bogatym znaczeniem. Tu dokonuje się wyborów, mieszają się fakty i lęki, po raz pierwszy ukazuje się oblicze obcego: nieznani ludzie, języki, egzotyczne, zachwycające towary oraz wiadomości.

W czasach starożytnych Grecy oznaczali skrzyżowania dróg, granice wiosek i odrzwia domostw za pomocą herm, prostokątnych kolumn zwieńczonych głową Boga Hermesa.

W czasach archaicznych wymiana dóbr odbywała się często na skrzyżowaniach i granicach wiosek; tym transakcjom wymiennym towarzyszyła niejednoznaczność, ponieważ zacierały one różnice pomiędzy podarunkiem, handlem wymiennym, magią i kradzieżą. W miarę jak sieci handlowe greckich miast- państw rozwijały się, ta ekonomiczna strefa graniczna przesunęła się w końcu z nie zagospodarowanych obrzeży wioski do bardziej zorganizowanych rynków w sercu nowych miejskich ośrodków. To, co zewnętrzne, zostało wchłonięte przez wnętrze. Hermes stał się agoraios, "tym z agory", świętym patronem kupców, pośredników i sektora usług, a jego epitet "sprytny" zaczął oznaczać tyle, co "dobry dla zapewnienia zysku".

…

Rzymianie zwali go Merkurym i imię to nadano także najmniejszej i najszybszej planecie w układzie słonecznym oraz płynnemu pierwiastkowi, uwielbianemu przez późniejszych alchemików. Merkury był dla starożytnych zasadą życia i śmierci, Bóstwem niebiańskim i piekielnym.

…

Zarówno Thot, jak i Hermes byli bogami pisma i magii; obaj pełnili funkcję Psychopomposa, czyli tego, który odprowadza duszę w zaświaty. Thot był bogiem mądrości, patronem astrologii i alchemii. Należy jednak zaznaczyć, że Hermes Trismegistus nie jest tożsamy z Hermesem; zarówno większość Greków, jak i Rzymian nie zastąpiła jednego Boga przez drugiego.
Szmaragdowa tablica powstała według tradycyjnych ustaleń w czasach starożytności, natomiast współczesne badania ustaliły  datowanie jej na IV wiek n.e. Ponoć posiadała ona formę szmaragdowej płyty znalezionej na grobie Hermesa Trismegistosa.  Wydaje się być pochodzenia syryjskiego, a niektórzy opowiadali, że została odkryta przez Sarę, żonę biblijnego Abrahama.. Inni przypisywali jej odkrycie Aleksandrowi Wielkiemu. Warto zauważyć że w wielu wersjach jej odkrycia Tablica zostaje odnaleziona przez przypadek po długim okresie zapomnienia, oraz dokonuje tego ważna postać...

Corpus Hermeticum. Hermetica to ezoteryczna składanka pism alchemicznych, astrologicznych i mistycznych, skompilowana między drugim a czwartym wiekiem n.e., lecz tradycyjnie uważana za dzieło jednego autora Hermesa Trismegistosa. Choć nad tym dziełem unosi się wyraźnie wyczuwalny duch chrześcijański,  pozostaje ono jednak tekstem pogańskim, przesyconym popularnym platonizmem i zaświatowym charakterem religijnym późnego antyku.

...

W hermetycznej wizji świata odnajdujemy założenie dotyczące lustrzanej identyczności która łączy górę i dół- jej opis podaje Szmaragdowa Tablica. Wszystko, co króluje w najwyższych warstwach tego, co istnieje, na zasadzie rezonansu ma swój odpowiednik na niższym poziomie a potem w następnych. Wszechświat zorganizowany jest  w postaci serii koncentrycznych sfer, gdzie najwyższym punktem jest makrokosmos planet i gwiazd. Ten model rządzi też mikrokosmosami, które wzajemnie się łączą- są one bowiem kopiami makrokosmosu i odtwarzają jego strukturę. A ponad wszystkim- znajduje się sfera boskości.

…

Hermes, Władca Świata, który mieszka w naszych sercach, sfera Księżyca, okrągły i czworokątny, wynalazca słów języka, posłuszny sprawiedliwości, odziany w chlamidę, o uskrzydlonych stopach, władca języka wydającego wszystkie dźwięki, prorok przemawiający do śmiertelnych...

C. G. Jung, Rebis, czyli kamień filozofów.

…

Materialną i duchową sferą kosmosu rządzi jedna siła, która w zależności od punktu widzenia bywa „czymś” lub „kimś”, zawsze jednak objawia w sobie moc restytuowania pierwotnej harmonii. W Szmaragdowej Tablicy jest ona nazywana „tą Jedną rzeczą” przenikającą niebo i ziemię, czerpiącą moc z wyższych i niższych sfer kosmosu, i dzięki której we wszechświecie panuje harmonizujące opozycje prawo analogii (to samo w górze, co na dole).

….

Hermetyczny tekst z II w. po Chrystusie określa jego mianem Władcy Świata mieszkającego w ludzkich sercach, wynalazcy słów oraz proroka przemawiającego do śmiertelnych. Jest on Mocą, Słowem, i Mądrością przekazywaną ludziom. „Dlatego – powiada o sobie w ostatnim wersie Szmaragdowej Tablicy – jestem nazywany Hermesem Potrójnie Wielkim (Hermes Trismegistos), posiadającym trzy części filozofii całego świata”

…

Kaduceusz, laska Hermesa, przez Rzymian nazywanego Merkurym, jest opleciony dwoma wężami. W górnej części mają one małe skrzydła, niekiedy też uskrzydlony hełm. Starożytni przy- pisywali kaduceuszowi moc magiczną. Miał przemieniać w złoto wszystko, czego dotknął. Był więc antycypacją alchemii. A alchemicy, w tysiące lat później, swoimi subtelnymi analizami posunęli najdalej analizę archetypu Merkurego, posłańca bogów; utożsamili go wręcz z pojęciem przepływu i transformacji. Merkuriusz (rtęć) miał posiadać nieograniczoną zdolność do przekształcania, stał się uosobieniem pragnień alchemika -transmutowania materii i ducha – z niższego w wyższe, z przemijającego - w trwałe. Tę moc zamykały w sobie dwa węże splecione wokół kaduceusza. Były symbolem prastarym, wywodzącym się z Indii i Mezopotamii, co najmniej 3000 lat przed Chrystusem. Mieszkańcy Mezopotamii uważali je za obraz boga leczącego z choroby, utworzone przez węże miały odpowiadać chorobie i rekonwalescencji. Przeciwstawienie sobie dwu węży oznacza równowagę sił. Ten powtarzający się często obraz kryje w sobie tajemnicę: wąż jest zapowiedzią i znamieniem choroby, a równocześnie jej wyleczeniem. Wąż kuruje ze szkód wyrządzonych przez węża. W samej chorobie zatem tkwi sekret jej wyleczenia. Może dlatego myśl grecka dokonała abstrakcji. Zamiast dwu prastarych węży wijących się wokół kaduceusza widzimy już tylko jednego - na lasce Asklepiosa.

Gdy zapanowała  kultura judeochrześcijańska Trismegistos został w pewnym stopniu skojarzony z Mojżeszem, którego stał się pewnego rodzaju przodkiem, a na pewno mistrzem i wzorcem. Na podłodze katedry w Sienie możemy podziwiać wspaniałą mozaikę , pochodzącą z 1488 roku przedstawiającą Hermesa Trismegistosa- jest to przykład na to że został wliczony w szereg mędrców, nie będącym w sprzeczności z naukami kościoła katolickiego. 

…

Nigdy nie powiedziano tego wprost, ale z czasem autorytet Hermesa Trismegistosa zaczął przewyższać nawet Jezusa- on nadal co prawda sprawował władzę w sprawach wiary. Ale jednak to do Hermesa coraz częściej zwracano się w praktycznych sprawach – od planowania własnego życia począwszy aż do zabiegów politycznych i kampanii wojennych. Tak robili aleksandryjscy magowie, książęta, możnowładcy i wodzowie a nawet ludzie kościoła. Za jego pośrednictwem można było sprawiać że określone rzeczy się wydarzą- czyli za sprawą przypisanych mu nauk stał się sposobem na praktyczne zastosowanie magii.

…

W 1460 r. mnich Leonardo da Pistoia przywiózł z Macedonii do Florencji i przedstawił Kosmie Medyceuszowi manuskrypt, który późni stał się znany jako tzw. Corpus Hermeticum i dzięki któremu motywy hermetyczne przedostały się do kultury renesansowej. W trzy lat później na polecenie tegoż Kosmy Ficino przełożył Pimandra, tj. traktat Poimandres, wchodzący w skład Corpus Hermeticum, i opublikowano go w r. 1471, co wywołało w kręgach uczonych szerokie dyskusje i spory.

…

Pracując z arabskimi przekładali stare teksty greckie i łacińskie- uczeni z Florencji - tętniącego życiem, przedsiębiorczego miasta- państwa, stanowiącego początek nowej ery intelektualnej -na nowo zapoznali Europę z cywilizacją grecko- rzymską. Hermes Trismegistos wciąż się cieszył wielką sławą, stawiającą go na równi z prorokiem Mojżeszem.

…

Renesansowi intelektualiści chłonęli nauki zawarte w Hermetica niczym ambrozję …Kiedy Pico delia Mirandola w swej przełomowej humanistycznej tyradzie Mowa o godności człowieka wypowiadał słynną "jakim cudem jest człowiek", obwieszczał tym samym prawdziwie rewolucyjny pogląd, iż ludzie są arbitrami własnego losu.

Człowiek miał być magiem, wyposażonym w kody dostępu do kosmosu i umysłu oraz stwarzającym samego siebie w miarę posuwania się naprzód.

Ficino, Medyceusz i ich uczniowie wierzyli, że Hermes Trismegistos był starożytnym mędrcem, starszym i mądrzejszym od Platona i Pitagorasa. Niekiedy uważano go za współczesnego i równego Zoroastrowi i Mojżeszowi, w dziełach przypisywanych jemu lśnił „blask boskiego oświecenia”.

…

Corpus Hermetica przedstawiały kosmos jako żyjącą duszę, magnetyczną sieć korespondencji, wiążących ziemię, ludzkie ciało, gwiazdy i odległe duchowe domeny bóstwa. Dotrzeć do owej anima mundi i wpłynąć na nią można było dzięki symbolicznym rytuałom magii obrzędowej, czym zajmowali się nawet tak głęboko pobożni chrześcijańscy neoplatonicy jak Ficino. Stosując bogaty zestaw narzędzi, takich jak talizmany, kamienie, gesty i zapachy, magowie w rodzaju Ficino przywoływali i zwracali w innym kierunku ten rezonujący zestaw mocy.

...

Corpus Hermeticum czyli Dzieła Hermetyczne - przypisywano Hermesowi siedemnaście tekstów pod tym właśnie tytułem. Pochodzą one z końca I wieku po Chrystusie , zaś pierwsze świadectwo o nich pokazuje Tertulian. Corpus Hermeticum można podzielić na dwa duże działy- w skład pierwszego wchodzą teksty praktyczne, podające magiczne formuły, zaś druga część ma charakter czysto filozoficzny. Przewodnią jej myślą jest neoplatoński mistycyzm uznający widzianą rzeczywistość za emanację Boga. Każda rzecz- począwszy od kamienia a skończywszy na gwieździe  związana jest z resztą kosmosu dzięki jednemu boskiemu pochodzeniu.

…

Tłumaczenie Corpus Hermeticum dokonał M. Ficino w latach 1461 – 1463, a w 1530 r.  ukazało się wydanie Poimandresa w Europie . Hanibale Roselli- franciszkanin, który w Krakowskiej Akademii wykładał- opracował komentarz do Corpus Hermeticum- Poimandres i Asklepios.

Ficino usiłował wskrzesić platonizm starożytny i chrześcijański. Według niego Hermes Trismegistos żył w czasach Mojżesza- nie był od niego młodszy- a nawet utożsamiał jego postać z nim… Uznał absolutną wartość Objawienia Corpus Hermeticum i jego nauki.

Ficino rozważał problem przeznaczenia - zastanawiał się, czy gwiazdy wpływają na losy ludzkie.

W pracy De triplici viiti pojmuje on astrologię jako naukę interpretującą typy osobowości i kierunki "ich działania. Według niego ludzie winni poznać własną naturę, własną gwiazdę i działać zgodnie z naturalnym powołaniem, a wówczas osiągną szczęście i powodzenie. Gwiazdy są zatem pewnego rodzaju symbolami, które należy poznać i za których "wskazaniami" należy postępować. W teorii tej znajdują pełne uzasadnienie dawne maksymy astrologiczne:

"Gwiazdy skłaniają, lecz nie zmuszają " oraz

"Mąż światły i mądry może przezwyciężyć zły los".

...

Patronem alchemii był także Hermes Trismegistos…

Do rozpowszechnienia się alchemii w całym basenie Morza Śródziemnego przyczyniło się panowanie Arabów szczególnie łaskawych dla tej odmiany hermetyzmu. Wówczas to alchemia otrzymała swoją dzisiejszą nazwę od arabskiego al-kimija – kamień filozoficzny, a jej adeptami było wielu znaczących myślicieli okresie renesansu ". Tablica Szmaragdowa została uznana za swego rodzaju dekalog alchemiczny teorii transmutacji. Słońce i Księżyc reprezentują w niej kolejno złoto i srebro- doskonałe pierwiastki alchemiczne.

...

Historia i symbolika alchemii pełna jest paradoksów i dręczących niejasności… Panem dzieła był Merkuriusz, Bóg, w które metalicznym imieniu łączą się żywe srebro inteligencji i głęboka wieloznaczność Sztuki. Podobnie jak przy wymykającej się postaci Hermesa, również w alchemii kładzie się nadzwyczajny nacisk na biegunowość, dynamikę, erotykę i wysoce zapalne połączenie czy też conjunctio - przeciwnych elementów i stanów bytu.

Według Paracelsusa  drogę do sekretów przyrody wskazał Hermes Trismegistos- a najlepszym sposobem ich zgłębiania była alchemia. "Alchemik- napisał- przywołując stara analogie między alchemikiem a botanikiem- wydobywa to, co jest uśpione w przyrodzie".

Roger Bacon pragnął zreformować alchemię, dzięki której -jak wierzył - uda się osiągnąć środek do przemiany metali, a także "eliksir życia" .Osiągnięcia te przyniosą szczęście całej ludzkości.

…

„Trzykroć Wielki”- to największy filozof, mędrzec, władca i kapłan.

Występują liczne przedstawienia Hermesa Trismegistosa.

Najczęściej to wyobrażenia Hermesa jako opiekuna astrologicznego.  Tak zwane Dzieci Planet- seria rycin. Wóz Hermesa ciągną koguty. To świat ambiwalencji- radosna ekspansja. Koncepcja Złotego Wieku- także nawiązuje do Hermesa T. W Tarocie jest utożsamiany z kartą Maga i oznacza aktywność, intelekt, poznawanie świata, panowanie nad sobą i nad światem, silną wolę.

….

Według Frances Yates, autorki książki Sztuka pamięci - wielkiej badaczki historii tradycji hermetycznych, "renesansowa koncepcja animistycznego wszechświata, rządzonego magią, utorowała drogę dla koncepcji mechanistycznego wszechświata rządzonego matematyką".  Jak wskazuje Yates, w postaci renesansowego maga na nowo odkryty modus operandi ludzkiej woli. "Działanie było teraz ważne i godne człowieka; nie przeczyło także religii i nie sprzeciwi się Bożej woli, by człowiek, wielki cud, posługiwał się zdolnościami".

…

Hermes jest także wcieleniem społecznej psychologii języka i komunikacji, i dowodzi, że nasze umysły nie są wyspami, lecz węzłami w ogromnej elektrycznej plątaninie słów, obrazów i sygnałów. Hermes rządzi pozaczasowym światem wymiany informacji. Z pewnością Hermes zaaprobowałby Internet, sieć szybkich jak żywe srebro, daleko biegnących wiadomości, która działa jako targowisko idei i towarów. Hermes uosabia mitologię wieku informacji-  nie tylko dlatego, że jest władcą komunikacji, ale także dlatego, że jest mistrzem techne - które to greckie słowo oznacza sztukę rzemieślniczą.

Jak wyjaśnia Garth Fowden w The Egyptian Hermes, archetypowy egipski Mag był swego rodzaju boskim technikiem, a jego potęga "uważana była za ni ograniczoną, dorównującą z pewnością potędze bogów, gdy tylko poznał formuły, dzięki którym można było wiązać i uwalniać boskie potęgi przenikające wszechświat.